Toon de sessies

Inleiding

Onze samenleving is complex, jongeren worden al vanaf een vrij jonge leeftijd geconfronteerd met moeilijke vraagstukken. Antwoorden hierop zijn niet eenvoudig en ook niet zwart/ wit. We noemen dit soort problemen dan ook “wicked problems” (Lönngren & van Poeck, 2020). Het is belangrijk dat we ook deze complexe, maatschappelijke problemen bespreekbaar maken in de klas en dat we dit doen zonder de confrontatie met controversiële onderwerpen uit de weg te gaan (Hess & McAvoy, 2015). Een democratie kan nu eenmaal niet bestaan zonder het bespreekbaar maken van controversiële onderwerpen.

Dit onderzoek gaat na hoe leraren hun leerlingen kennis kunnen bijbrengen over complexe, maatschappelijke vraagstukken en hoe zij jongeren kritisch kunnen laten reflecteren over deze onderwerpen. Dit onderzoek gaat daarbij op zoek naar optimale lesmethoden die bijdragen aan waardenkennis en waardencommunicatie van leerlingen.

Methodologie
Dit onderzoek vindt plaats binnen een internationael Erasmus+ project over Teaching Controversial issues (TCI). Het onderzoek wordt aangestuurd vanuit theoretische kaders rond controversiële onderwerpen aansluitend bij de expertise van onderwijsexperten uit verschillende onderwijsinstellingen. Zij doen dit in samenwerking met een parallelle groep internationale leraren. De leraren binnen dit project geven les in klassen gekenmerkt door diversiteit (op verschillende vlakken).

Via geselecteerde lesstrategieën testen zij lesmethoden om tot waardencommunicatie te komen. Vervolgens brengen video-opnames van de eigen lespraktijk in kaart hoe leraren leerlingen in gesprek kunnen laten gaan en hoe ze leerlingen kunnen laten luisteren naar elkaar. Naast video-opnames verzamelt het onderzoek kwantitatieve data via zowel een leraren- als een leerling-bevraging. Hiermee brengt het onderzoek ervaringen en opmerkingen in kaart met als doel de geselecteerde lesmethoden verder te evalueren.

Discussie

Dit onderzoek toont concrete praktijkvoorbeelden waarbinnen leraren tot goede waardencommunicatie en waardenverheldering kunnen komen. Daarbij worden aandachtpunten in diverse contexten in kaart gebracht. De evaluatieresultaten worden vertaald naar concrete handleidingen en videos die iedere leraar kunnen helpen om effectieve lesmethoden in te zetten en om leraren te motiveren om controversiële onderwerpen bespreekbaar te maken in de eigen lespraktijk.

Inleiding

We leven in een wereld die voortdurend verandert. In de afgelopen tijd hebben we te maken gehad met een wereldwijde pandemie, een hernieuwd en intensiever maatschappelijk debat over racisme en dekolonisatie in een superdiverse samenleving, de gevolgen van klimaatverandering en meer recent, opnieuw oorlog in Europa. We leven niet alleen in een snel veranderende, maar ook in een snel polariserende en beangstigende wereld.

Op school en in de klas zijn deze spanningen ook voelbaar. Jongeren brengen hun vragen en onzekerheden over de veranderende samenleving mee de klas in. In het omgaan met deze spanningen is de rol van de leerkrachten essentieel. Ze zitten vaak klem tussen verschillende culturen, achtergronden en filosofische kaders en ervaren druk van verschillende kanten - leerlingen, ouders, collega's, schoolbestuur en maatschappij. Veel leerkrachten ervaren een onvermogen om te handelen als het gaat om wrijvingen en conflicten die voortkomen uit verschillen in een superdiverse samenleving.

Het algemene doel van dit project is om leerkrachten in het secundair onderwijs te versterken door hen instrumenten aan te leren gericht op democratische dialoog en besluitvorming en door de metavaardigheden van leerkrachten verder te ontwikkelen. Leerkrachten kunnen deze instrumenten gebruiken en meta-vaardigheden oefenen in hun dagelijkse praktijk in de klas doorheen het hele curriculum. Op deze manier worden leerkrachten echte rolmodellen voor actief, betrokken en kritisch burgerschap, een voorbeeld dat gevolgd kan worden door hun leerlingen, burgers van morgen.

Dit project wil dan ook leerkrachten en leerlingen de nodige competenties geven om cultureel gevoelige onderwerpen te bespreken in de school- en klascontext, door het ontwikkelen en implementeren van tools, gebaseerd op de methodiek van Deep Democracy, die zijn aangepast aan de leeftijd en leefomgeving van leerlingen tussen 12 en 18 jaar.

Methodologie

Tijdens dit project ontwikkelen we een trainingsprogramma voor het toepassen van de Deep Democracy toolkit in de klas. De toolkit is gericht op het professionaliseren van leerkrachten, het verbeteren van het welzijn van leerkrachten en leerlingen, en het bevorderen van democratische dialoog en inclusieve besluitvorming - en heeft ook een artistieke invalshoek via het gebruik van fotografiemethodieken. In het kader van een Europees Erasmus+ implementeren dit programma in 12 middelbare scholen in 4 verschillende landen (België, Finland, Italië en het Verenigd Koninkrijk), waarbij we minstens 36 tot 60 leerkrachten en 240 leerlingen bereiken. We evalueren het proces en de impact van dit project grondig.

Discussie

Leerkrachten moeten hun pedagogische opdracht niet alleen uitvoeren in een veranderende en polariserende wereld, maar ook in een context van lerarentekorten en dus toenemende werkdruk. Dit alles heeft een enorme impact op de mentale vitaliteit en veerkracht van leerkrachten. De ontwikkelde instrumenten, geïnspireerd op de tools van Deep Democracy kunnen leerkrachten helpen om te gaan met spanningen en conflicten in klassenmanagement en groepsdynamiek. Dit zal hun algehele werkdruk verlagen en professionele welbevinden verhogen, wat nog een ander waardeverhogend aspect van dit project is

Inleiding
Controversiële onderwerpen, zoals migratie, genderidentiteit of racisme stellen leraren voor complexe uitdagingen in de klas (Wansink et al., 2021). Deze thema’s roepen uiteenlopende reacties op bij leerlingen, wat docenten vraagt om niet alleen kennis over te dragen, maar ook om te navigeren tussen morele, sociale en politieke spanningen. In het voortgezet onderwijs is deze taak bijzonder relevant binnen het kader van burgerschapsvorming, waarin leerlingen worden voorbereid op een actieve en kritische rol in de samenleving (Keating et al., 2009)(Keating et al., 2009). Dit onderzoek bouwt voort op, en verfijnt theorie over die rollen leraren aannemen tijdens lessen over controversiële onderwerpen (Hess, 2002; Kelly, 1986).

Onderzoeksvraag
De centrale onderzoeksvraag luidt: Welke rollen hanteren leraren wanneer zij lesgeven over controversiële onderwerpen?

Methodologie
Voor dit onderzoek zijn focusgroepsgesprekken gehouden met twintig docenten burgerschap werkzaam in het middelbaar beroepsonderwijs (MBO) in Rotterdam. De gesprekken werden opgenomen, getranscribeerd en geanalyseerd met behulp van thematische analyse volgens de methodologie van Braun en Clarke (2006). Deze aanpak biedt een gestructureerde methode om terugkerende thema’s en variaties in de perspectieven van deelnemers te identificeren en te interpreteren.

Resultaten
De analyse toont twee fundamentele dimensies waarop docenten zich positioneren tijdens het lesgeven over controversiële onderwerpen: (1) individueel handelen versus namens een collectief spreken en (2) onpartijdig blijven versus de eigen positionaliteit tonen. Deze dimensies leiden tot vier onderscheiden rollen:

• De expert: de docent deelt de eigen kennis en streeft daarbij naar onpartijdigheid, met een focus op feiten en analyse.
• De bemiddelaar: de docent faciliteert een open dialoog, creëert ruimte voor verschillende perspectieven en streeft ernaar om alle perspectieven die leerlingen hanteren een plaats te geven in de dialoog.
• De profeet: de docent spreekt vanuit sterke persoonlijke overtuigingen en pleit voor een bepaalde visie of waarde door namens een collectief zoals de natie, een religie of een andere groep te spreken.
• De getuige: de docent deelt persoonlijke ervaringen en perspectieven, waarmee hij of zij de discussie verrijkt met een authentiek en subjectief verhaal.

Deze rollen bieden inzicht in de diversiteit van manieren waarop leraren reageren op de dynamiek in de klas.

Discussie
De geïdentificeerde rollen bieden houvast voor leraren om bewust te reflecteren op hun eigen gedrag en keuzes in de klas. Door expliciet stil te staan bij de rollen die zij aannemen kunnen docenten inzicht krijgen in de gevolgen van hun positionering voor het leerproces en de klasdynamiek. Deze rollen kunnen ook worden ingezet in de opleiding en professionalisering van docenten, om hen te ondersteunen bij het maken van weloverwogen keuzes over welke rol in een bepaalde context het meest geschikt is. De bevindingen benadrukken het belang van een reflectieve en contextuele benadering bij het onderwijzen van controversiële onderwerpen en dragen bij aan een beter begrip van de complexiteit van burgerschapsvorming.

Inleiding en onderzoeksdoel

De afgelopen jaren hebben verschillende mondiale gebeurtenissen en conflicten geleid tot meer polarisatie in de samenleving. Dit heeft geresulteerd dat het bespreken van controversiële onderwerpen een belangrijke rol is gaan spelen in burgerschapsonderwijs. Het stimuleert namelijk gesprekken over verschillende waarden, wat bijdraagt aan kritisch denken en het bevorderen van tolerantie (Kerr & Huddleston, 2015; Maurissen et al., 2018). Leraren vervullen een complexe rol als ethische moderatoren bij het bespreken van controversiële onderwerpen (Cassar et al., 2023), wat complexe intellectuele en emotionele uitdagingen met zich meebrengt.

In literatuur over burgerschapsonderwijs worden emoties vaak genegeerd, omdat deze worden gezien als een bedreiging voor rationele consensus (Tryggvason, 2018). Kritische perspectieven, zoals agonistische en feministische benaderingen, benadrukken echter dat emoties en conflicten juist een belangrijk onderdeel zijn van politieke processen en een waardevolle plaats verdienen in het onderwijs (Mouffe, 2005; Ruitenberg, 2009). Deze studie onderzoekt de perspectieven en strategieën van leraren met betrekking tot emoties en conflicten tijdens het bespreken van controversiële onderwerpen in de klas.

Methodologie

Deze studie baseert zich op 24 semigestructureerde interviews met leraren uit vier middelbare scholen in Vlaanderen. De scholen werden geselecteerd op basis van verschillen in locatie, omvang, onderwijsniveaus en diversiteit in de leerlingenpopulatie. De steekproef omvatte leraren uit verschillende vakgebieden, waaronder wiskunde en lichamelijke opvoeding, omdat controversiële onderwerpen in elke les onverwacht kunnen opduiken (Cassar et al., 2023). De meeste deelnemers waren wit en behoorden tot de etnische meerderheid in Vlaanderen.

De interviews, die plaatsvonden in 2021 en 2022, duurden gemiddeld 60 minuten en werden grotendeels online afgenomen via Zoom of Teams. De data-analyse was iteratief en uitgevoerd met NVivo-software.

Resultaten

Uit de resultaten blijkt dat leraren emoties vaak scheiden van rationaliteit en deliberatieve idealen verkiezen boven agonistische benaderingen. Dit betekent dat het cognitief begrijpen van andermans perspectieven centraal staat, terwijl de invloed van emoties op ideeën en de scheiding tussen groepen vaak over het hoofd wordt gezien (Tryggvason, 2018).

Leraren streven ernaar om meerdere perspectieven te belichten om leerlingen te helpen maatschappelijke verschillen te navigeren. Tegelijkertijd worden onverwachte of te persoonlijke emoties worden vaak gezien als ongemakkelijk. Dit maakte dat de gesprekken worden omgeleid naar een ander, minder beladen, topic of afgebroken. Dit toont aan dat er verschillende emotionele regels aanwezig zijn in het klaslokaal, waarbij emoties van leraren vaak bepalen welke emoties geaccepteerd worden (Zembylas et al., 2014).

Ten laatste worden sommige gevoelige onderwerpen zoals gerelateerd aan etniciteit en religie af en toe vermeden om een ‘veilig’ kasklimaat te behouden.

Discussie

Het erkennen van de affectieve dimensie van democratisch burgerschapsonderwijs is cruciaal. Leraren geven vaak prioriteit aan het behouden van controle om conflict te voorkomen, blijft een veilig klaslokaal van groot belang. In lijn met Sant et al. (2021) pleit deze studie voor agonistische pedagogieken die conflicten en emoties omarmen. Deze benaderingen zouden deliberatieve methoden niet moeten vervangen, maar aanvullen, en zo een meer holistisch kader bieden voor het omgaan met controversiële onderwerpen, diversiteit en het bevorderen van democratische vaardigheden.